missionarissen van afrika
missionnaires d’afrique

L A V I G E R I E . be
Heeft Jezus toegegeven aan gewelddadigheid ?

Breuklijnen n° 20 Januari 2009

Speciaal nummer
dinsdag 27 januari 2009 door J.V.

(Uitgeverij Meulenhoff) De omslag van dit recente boek was voor mij de druppel die de vaas deed overlopen… Dat de schrijver alleen oog heeft voor het revolutionaire karakter van Jezus, tot daar toe - want de evangelische boodschap is wel degelijk revolutionair - maar dat hij om zijn bewering te staven een tafereel gebruikt dat niet in het evangelie voorkomt, was mij te veel. En vermits zelfs zeer recente vertalingen nog altijd volharden in de boosheid door Joh. 2, 15 onjuist te vertalen en zo een vals beeld van Jezus ophangen, moest ik reageren. Natuurlijk hebben anderen dat al lang voor mij gedaan, maar ogenschijnlijk zonder succes want het foute beeld dat in het collectief geheugen is geprent blijkt erg moeilijk te wissen.

Dit tafereel van de zuivering van de tempel, dat zijn oorsprong vindt in het Johannes-evangelie - want alleen hij maakt melding van een zweep – heeft tot de verbeelding van generaties christenen gesproken en ook van kunstenaars. Je vindt er enkele voorbeelden van op de bladzijden in kleur. Als je in zoekmachine van Google de woorden "Handelaars uit de tempel" ingeeft, dan krijg je 39.900 referenties (artikels, schilderijen, gravures, bijbelse en liturgische commentaren, enz.). Wanneer ik, tijdens mijn sessies in Afrika over actieve geweldloosheid, begon te spreken over de geweldloosheid van Jezus, in zijn spreken en handelen, was het eerste bezwaar dat men altijd opwierp: "En wat doe je dan met de uitdrijving van de handelaars uit de tempel!?!"

Een kwestie van vertaling

Heeft Jezus toegegeven aan gewelddadigheid ? Heeft hij zich door zijn woede laten meeslepen en de handelaars afgeranseld met een zweep ? Dat maken we tenminste op uit de traditionele vertalingen.

  • Bible de Jérusalem 1956 : Se faisant un fouet de cordes, il les chassa tous du Temple, avec leurs brebis et leurs bœufs.
  • Willibrord vertaling 1975 : Hij maakte van touwen een gesel, dreef ze allemaal uit de tempel, ook de schapen en de runderen.
  • La Bible, André Chouraqui : Il fait un fouet avec des cordes et les jette tous hors du sanctuaire, avec les ovins et les bovins.
  • Groot Nieuws Bijbel 1999 : Hij maakte van touwen een zweep en joeg hen allemaal de tempel uit met hun schapen en runderen.
  • NBV Studiebijbel 2008 : Hij maakte een zweep van touw en joeg ze allemaal de tempel uit, met hun schapen en runderen.

Volgens deze vertalingen heeft hij dus wel degelijk de handelaars afgetroefd met een zweep van koorden om ze uit de tempel te jagen (zo’n zweep was gebruikelijk bij herders en veehandelaars om hun kuddes te leiden). Nochtans staat dat niet in de Griekse tekst :

  • Novum Testamentum graece, Nestlé, United Bible Societies London, 1963 : καί ποιήσας φραγέλλιον έκ σχοινίων πάντας έξέβαλεν έκ τοΰ ίεροΰ, τά τε πρόβατα καί τούς βόας,

Het belangrijke woord in deze zin is "πάντας", een bijvoeglijk naamwoord in de accusatief mannelijk meervoud. Het zou dus kunnen overeenkomen met de verkopers en de geldwisselaars die zopas ter sprake kwamen. Maar dat is niet het geval : het komt, integendeel, overeen met de twee naamwoorden die volgen, de "πρόβατα" (onzijdig meervoud in het Grieks) en de "βόας" (mannelijk meervoud in het Grieks). Inderdaad, volgens de Griekse spraakkunst, wanneer een overeenkomst moet worden gemaakt met meerdere naamwoorden van verschillend geslacht, dan gebruikt met het mannelijk meervoud. En waarom zijn wij zo zeker dat allen (πάντας) overeenkomt, niet met hetgeen vooraf gaat (de verkopers), maar met hetgeen volgt (de schapen en de runderen) ? Omwille van het bijvoegsel "τε… καί…" dat de schapen met de runderen verbindt en dat in 85 % van de gevallen een verklarende betekenis heeft. Men vertaalt het als volgt : zowel de… als… / niet alleen… maar ook …/ namelijk… ’t is te zeggen zou ook een goede vertaling zijn. [1]

Aan wie de fout ? De klassieke vertaling gaat terug tot de Heilige Hieronymus, die het Griekse "τε… καί…" in het Latijn fout vertaald heeft door quoque , wat betekent alsook . In dat geval dienen de schapen en de runderen bij ’allen’ te worden bijgevoegd. Een vergissing met rampzalige gevolgen!

  • Novum Testamentum graece et latine, Roma, 1944 : Et cum fecisset quasi flagellum de funiculis, omnes eiecit de templo, oves quoque et boves.

De moderne vertalingen

Verscheidene vertalers hebben het probleem aangevoeld, maar geven ons een voorzichtige, letterlijke vertaling, die, mijns inziens, te misleidend blijft om het verschrikkelijke beeld dat sinds eeuwen in het collectief geheugen staat gegrift, te veranderen. Enkele voorbeelden :

  • TOB 1979 : Alors, s’étant fait un fouet avec des cordes, il les chassa tous du Temple, et les brebis et les bœufs.
  • La Bible de Jérusalem, nouvelle édition 1998 : Se faisant un fouet de cordes, il les chassa tous du Temple, et les brebis et les bœufs.
  • Zelfde vertaling in de Bijbel van Calvin, Crampon, Osty, La Pléiade.

Een klare en correcte vertaling zou zijn : "Hij maakte een zweep van koorden en dreef alle schapen en runderen de tempel uit" - "En hij dreef ze allen de tempel uit, de schapen zowel als de runderen" – "niet alleen de schapen maar ook de runderen". Deze vertalingen zijn onweerlegbaar trouw aan de tekst en sluiten elke vorm van fysisch geweld tegen personen uit. Spijtig genoeg vinden we er niet veel voorbeelden van :

  • Holy Bible Good News Edition, The Bible Societies, 1976 : So he made a whip from cords and drove all the animals out of the Temple both the sheep and the cattle.
  • Het nieuwe testament van de Gedeons : En Hij maakt een zweep van touw en dreef allen uit de tempel, de schapen en de runderen.
  • La Bible, Alliance Biblique Universelle, 1992, reeds vermeld bij de slechte vertalingen, geeft in een voetnota een voortreffelijke vertaling : il chassa tous (les animaux), les moutons comme les bœufs.

Zelfs de ’Nieuwe Bijbelvertaling’ (NBV) en zijn kersverse uitgave met toelichtingen (NBV Studiebijbel, verschenen in 2008) blijven hopeloos vastzitten in de traditionele onzin. Onbegrijpelijk!

Jezus heeft zich echt kwaad gemaakt



Gravure van Gustave Doré.
Geen schaap of rund te bespeuren:
ideologische benadering…

Vast staat dat Jezus zich heeft kwaad gemaakt toen hij de tempel heeft schoongemaakt. Maar iedere vorm van woede is daarom nog geen vorm van geweld. De theologen, waaronder Thomas van Aquino, maken een onderscheid tussen goede en slechte woede. Sint Thomas gaat heel ver : als iemand, zegt hij, getuige is van een onrechtvaardigheid, waar hij niets kan tegen doen, en als hij dan geen goede woedeaanval krijgt die uiting geeft aan zijn verontwaardiging, dan begaat die man een zonde. [2]

Een woede is slecht wanneer de driftkop niet meer weet wat hij zegt noch wat hij doet. Hij springt uit z’n vel. Goede woede - gezonde woede – uit zich op een gans andere manier, zegt François Vaillant. De persoon in kwestie weet wat hij doet en waarom hij het doet; zijn zelfbeheersing is totaal, er is geen spoor van onredelijkheid. Bij het zien van zoveel onrecht is zijn verontwaardiging zo groot, dat hij niet alleen het recht, maar ook de plicht heeft tussen te komen. En zo is Jezus tussengekomen in die tempelaffaire.

Profetische daad

De priesters, de schriftgeleerden, de farizeeën en de handelaars hadden geen gehoor gegeven aan de woorden van de profeten van het Oude testament: "Want liefde wil ik, geen offers; met God vertrouwd zijn is meer waard dan enig offer"(Hos. 6,6). Zoals de profeten, stelt Jezus de bloedige offergaven radicaal in vraag (later zal hij aan de Samaritaanse vrouw uitleggen dat men zal aanbidden in geest en waarheid). Om hen te overtuigen is Jezus tussengekomen op een sterke en opzienbare manier. Alleen tegen allen, stelde Jezus een zeer symbolische daad om het gelovige volk ervan te overtuigen alle medewerking te staken met een offersysteem dat men kan volgen zonder zich te bekeren in hart en geest.

Waar situeert zich het geweld ? In het strijdbare en risicovolle gedrag van Jezus, alleen tegen allen, of eerder in de feitelijke toestand waarbij de handelaars, die met de priesters onder één hoedje spelen, de volksdevotie uitbuiten ? Geweldloosheid heeft niets te maken met passiviteit of berusting, ze eist, integendeel, strijdvaardigheid. "De geweldloosheid, schrijft Gandhi, veronderstelt dat men bekwaam is te vechten." Jezus deinst er niet voor terug agressief te zijn bij zijn tussenkomst in de tempel te Jeruzalem. Die agressiviteit is bij hem een bron van strijdvaardigheid die geenszins geweld beoogt (dus gericht zou zijn tegen mensen), maar rechtvaardigheid nastreeft. En wees gerust, de wisselaars hadden in een oogwenk hun geld weer bijeengescharreld. Bewonder tegelijkertijd de fijngevoeligheid van Jezus tegenover de gekooide duiven... Jezus heeft niemand onrecht aangedaan!

"Midden een situatie van onrecht hebben wij steevast de verleiding niets te zeggen en niets te doen, want we vrezen in de problemen te geraken. Jezus heeft elke medeplichtigheid van die aard met de handelaars afgewezen en die waren nochtans legaal aanwezig in de tempelgallerij" legt François Vaillant uit. En hij besluit : als er in het evangelie een actie van Jezus te vinden is die helemaal in de lijn ligt van de strategie van actieve geweldloosheid, dan is het voorzeker de actie die hij ondernam tegen de handelaars in de tempel van Jeruzalem. Hij heeft het gekende principe toegepast van samenwerkingsweigering.

Het coherentiebeginsel

Hij die gezegd heeft: "Ieder die in woede tegen zijn broeder of zuster tekeergaat, zal zich moeten verantwoorden voor het gerecht. Wie tegen hen "Nietsnut!" zegt, zal zich moeten verantwoorden voor het Sanhedrin. Wie "Dwaas!" zegt, zal voor het vuur van de Gehenna komen te staan" (Mat. 5, 21-22), kan toch niet zelf iemand beledigen, laat staan iemand slaan. Bovendien zegt de Schrift: "Er is in hem geen zonde." (1 Joh. 3,5) – "Hij is, net als wij, in elk opzicht op de proef gesteld, met dit verschil dat hij niet vervallen is tot zonde" (Hebr. 4, 15). Hoe heeft men eeuwenlang het tegendeel kunnen aannemen, zonder zich rekenschap te geven van de tegenstrijdigheid die deze bewering, deze vertaling, deze voorstelling inhield?

Om diezelfde reden hebben exegeten, vertrouwd met de geweldloosheid, nieuwe interpretaties van sommige teksten voorgesteld. Nemen we als voorbeeld de vervloekingen, die men doorgaans vertaalt als: wee jullie die rijk zijn; wee jullie schriftgeleerden en farizeeërs ! Welnu, in het Grieks wordt hier de wensende wijs gebruikt, de optatief. Die wijs kan inderdaad een vervloeking weergeven, maar eveneens een klacht, een droefenis uitdrukken : jullie zijn echt te beklagen, jullie rijke mensen… In plaats van vertalingen eeuw na eeuw te kopiëren, had men de tekst moeten lezen met een vernieuwde blik en denken aan de coherentie.

Ondertussen gaat onze heilige liturgie rustig door met in het lectionarium een onjuiste vertaling te gebruiken die onaanvaardbaar is. En hangt ze voor de gelovigen en zoveel anderen een verkeerd beeld op van Jezus.

Jef Vleugels

Verantwoordelijke uitgever: Jef Vleugels, Charles Degrouxstraat 118 – B-1040 Brussel

[1Er staat nog een andere aanwijzing in de tekst: als ’allen’ slaat op de handelaars, waarom heeft men het dan onmiddellijk erna over de geldwisselaars en de duivenverkopers, die toch ook handelaars zijn…?

[2Summa theologica, II II, Q. 158, a. 1 – 2 – 8. Aangehaald door François Vaillant, in zijn boek La non-violence dans l’évangile, Les Editions Ouvrières, 1991. Ik laat me hier leiden door de blz. 33 - 42.


Homepagina | Contact | Overzicht van de site | | Statistieken van de site | Bezoekers : 539 / 1154819

De activiteit van de site opvolgen nl  De activiteit van de site opvolgen België  De activiteit van de site opvolgen Hedendaags geloof   ?    |    titre sites syndiques OPML   ?

Site gebouwd met SPIP 3.0.28 + AHUNTSIC

Creative Commons License