missionarissen van afrika
missionnaires d’afrique

L A V I G E R I E . be

THERAPEUTISCHE VERBETENHEID? EUTHANASIE?

zaterdag 28 februari 2009 door D.F. (Vertaling), J.V.

Heeft men het recht om te sterven?

- Recente feiten

De Verenigde Staten hadden epische discussies gekend in verband met Terri Schiavo in 2005. Eluana Englaro, een vrouw van 38 jaar, die zich sinds 17 jaar in een vegetatieve toestand bevond, als gevolg van een auto-ongeval, heeft bijna een grondwettelijke crisis veroorzaakt in Italië. Ge hebt de zaak kunnen volgen in de kranten en op televisie.

In Italië is de euthanasie verboden. Voor de regering van Silvio Berlusconi, een regering van centrum rechts, was het zogezegd evident dat het ophouden van het kunstmatig voeden en hydrateren van de patiënte, die zich in een coma bevond, euthanasie zou betekenen. Hierbij werden krachtige argumenten gebruikt. “Indien we niet alle inspanningen hadden geleverd om de dood te voorkomen van een persoon wiens leven in gevaar is, die op een autonome wijze ademt, zou ik me schuldig gevoeld hebben aan gebrek aan bijstand aan een persoon die in gevaar verkeert”, zei Berlusconi. En Alfredo Mantovano, onder-Staatssecretaris voor Binnenlandse Zaken, doet er nog een schep bovenop toen een rechter eindelijk had ingestemd met de vraag van de vader van Eluana: “Over enkele dagen, gaat Italië voor de eerste maal sinds 1948 de doodsstraf toepassen.” Kardinaal Ennio Antonelli, de voorzitter van de Pauselijke Raad voor het Gezin, verklaarde: “Eluana bevindt zich in een vegetatieve toestand, maar zij is geen plant. Zij is een persoon die slaapt. Wanneer een persoon slaapt of gehandicapt is, bewaart deze heel zijn (of haar) waardigheid.” Gesteund door het Vaticaan, hebben de Italiaanse bisschoppen zich, in het algemeen, voorstanders getoond van het levensbehoud ten alle prijze. Men moet hierbij wel vaststellen dat de passies en de emoties overheerst hebben in deze zaak. Hoe zit het nu juist?

- Enkele onontbeerlijke bepalingen

  • De euthanasie is een handeling of een nalaten van een handeling waarvan de bedoeling de dood van een zieke is. De euthanasie is in zekere zin een opgelegde en gedwongen dood en dit in tegenstelling met een natuurlijke dood. In dit verband lijkt het duidelijk dat een onderscheid tussen actieve en passieve euthanasie niet veel inbrengt in het debat.
  • De basiszorgen moeten altijd verstrekt worden aan de zieke: de pijn stillen, het geweten van de zieke respecteren en met hem communiceren, het gevoel van dorst en honger bestrijden, de nodige hygiëne verzekeren…
  • De actieve therapieën (genezende behandelingen van de ziekte, de complicaties behandelen, zoals de onvoldoende werking van de nieren, van het hart, van de ademhaling…) moeten altijd het voorwerp zijn van een instemming vanwege de patiënt. Deze instemming kan op elk moment ingetrokken worden.
  • Men spreekt van therapeutische hardnekkigheid of verbetenheid, wanneer het zorgen betreft die onevenredig zijn, die een belangrijke dwang opleggen aan de zieke of aan zijn (of haar) familie en dit voor een resultaat dat weinig of geen voordeel biedt.

- Wat zegt de wet?

De euthanasie wordt bestraft door het strafrecht van vele landen, bijvoorbeeld in Frankrijk en in Italië. Zij wordt, integendeel, toegelaten in België, maar wel onder strikte voorwaarden.

Nemen we het voorbeeld van de Franse wet: “Wanneer een persoon, in een gevorderde of terminale fase van een zware en ongeneeslijke aandoening, welke er ook de oorzaak van is, beslist elke behandeling te beperken of te stoppen, dan respecteert de geneesheer zijn (of haar) wil, na de persoon te hebben ingelicht van de gevolgen van zijn (of haar) beslissing” (de wet van 22 april 2005 in verband met de rechten van de zieken en met de levensbeëindiging). Maar de kwaliteit van het levenseinde moet verzekerd blijven. Deze wet heeft als bedoeling de therapeutische hardnekkigheid te beperken en past de formule toe “Laten sterven zonder te doen sterven”. Overigens sluit deze zelfde wet expliciet de bijgestane zelfmoord uit, evenals het afbreken van het levensproces van personen die aan hun levenseinde komen.

- Wat zegt de Kerk?

Ik heb verschillende catechismussen geconsulteerd. Ziehier enkele resultaten in verband met de therapeutische hardnekkigheid en de euthanasie.

  • “Catechismus van de katholieke Kerk. Korte versie”. “Het vijfde gebod verbiedt als zwaar tegenstrijdig met de morele wet… de rechtstreekse euthanasie, die erin bestaat een einde te maken, door een handeling of het weglaten van een vereiste handeling, aan het leven van personen die gehandicapt, ziek of de dood nabij zijn” (vraag 470). De Catechismus zelf spreekt in dit geval van “moord” en gaat verder: “Het stopzetten van kostelijke, gevaarlijke, buitengewone medische procedures of die buiten verhouding staan met de verwachte resultaten, kan wettig zijn. Dat is het weigeren van ‘de therapeutische hardnekkigheid’. Men wil in dat geval niet de dood toedienen; men aanvaardt niet in staat te zijn deze te voorkomen. De beslissingen moeten genomen worden door de patiënt, wanneer deze over de nodige bevoegdheid beschikt en ertoe in staat is, of anders door degenen die er wettelijk het recht voor hebben, terwijl altijd de redelijke wil en de wettige belangen van de patiënt gerespecteerd worden (nr. 2278). Het volgende nummer spreekt over palliatieve zorgen, waarbij pijnstillers mogen toegediend worden, ook als deze het leven gaan verkorten, want in dit geval wordt de dood niet nagestreefd maar enkel toegelaten.
  • De Nederlandse catechismus is de enige, zo lijkt me, die duidelijk positie neemt: “Zich laten verzorgen (…) vormt ook een normale plicht tegenover het leven. Maar het stemt overeen met het menselijk aanvoelen op dit gebied een zekere vrijheid te bewaren: dat men niet verplicht zou worden zich te onderwerpen aan medische zorgen wanneer men deze niet wil. Het is eveneens niet noodzakelijk het leven zonder einde te verlengen van een zieke die veroordeeld is. Vooral als het leven dat men op die wijze bewaart alleen nog louter vegetatief is en niets menselijks meer biedt, is het toegelaten het gebruik van buitengewone middelen stop te zetten en de natuur haar gang te laten gaan. – “Anderzijds, is het verboden op een vrijwillige wijze een leven te doen verdwijnen (het leven verkorten van stervenden of van geesteszieken – euthanasie -, zelfmoord plegen). We ontvangen ons leven van God en we mogen het niet doen eindigen wanneer het ons belieft.” (p. 535)

Pius XII zei, in een verklaring aan anesthesisten, op 24 november 1957: “De plicht om de noodzakelijke zorgen toe te passen om het leven en de gezondheid te bewaren… verplicht gewoonlijk alleen tot het gebruik van gewone middelen… ’t is te zeggen middelen die geen enkele buitengewone last opleggen voor zichzelf of voor een andere…” en hij gaat verder met het concrete geval van het stopzetten van een reanimatie: “Er is in dat geval geen rechtstreekse beschikking over het leven van de patiënt, noch euthanasie, wat nooit geoorloofd zou zijn,… het onderbreken van pogingen van reanimatie is nooit dan onrechtstreeks oorzaak van het ophouden van het leven.”

Johannes-Paulus II zegt, in zijn encycliek Evangelium vitae (25 maart 1995), het volgende in nummer 65: “Om een correct moreel oordeel te vellen over de euthanasie, moet men deze op de eerste plaats op een klare wijze bepalen. Door euthanasie in de strikte betekenis moet men een handeling of het nalaten van een handeling verstaan die, in zich of in haar bedoeling, de dood veroorzaakt om zo alle pijn uit te schakelen. “De euthanasie situeert zich dus op het vlak van de bedoelingen en op dat van de aangewende handelwijzen”. [1]

“Men moet, zo gaat hij verder, een onderscheid maken tussen de euthanasie en de beslissing af te zien van wat men de therapeutische hardnekkigheid noemt, ’t is te zeggen bepaalde medische tussenkomsten die niet langer passen bij de werkelijk situatie van de zieke, omdat deze voortaan niet meer in verhouding staan met de resultaten die men zou kunnen verhopen of nog omdat deze te zwaar zijn voor de zieke en voor zijn familie. In deze situaties, wanneer de dood als imminent en onvermijdelijk overkomt, mag men in geweten afzien van behandelingen die slechts voor een onzeker en pijnlijk uitstel van het leven zouden zorgen, zonder nochtans de normale zorgen te onderbreken die aan de zieke verplicht zijn in dergelijk geval. [2] Het is zeker dat de morele verplichting zich te verzorgen en zich te doen verzorgen bestaat, maar deze verplichting moet geconfronteerd worden met concrete situaties; ’t is te zeggen dat men moet bepalen of de therapeutische hulpmiddelen waarover men beschikt objectief in verhouding zijn met de vooruitzichten op een verbetering. Het afzien van buitengewone of van onevenredige middelen is niet hetzelfde als de zelfmoord of de euthanasie; het drukt eerder het aanvaarden uit van de menselijke conditie tegenover de dood”.

- In het logisch vervolg met wat voorafgaat…

De teksten van Pius XII en vooral deze van Johannes-Paulus II in Evangelium vitaelijken zeer klaar en duidelijk. De zieke heeft het recht af te zien van een behandeling. Indien hij niet meer in staat is dat te doen, dan mogen anderen daarover in zijn naam beslissen. Zo kan men afzien van alle buitengewone hulpmiddelen, ’t is te zeggen deze die voor geen beterschap zorgen van de staat van de zieke, die slechts zorgen voor een voorlopig en pijnlijk rekken van het leven of die een buitengewone last vormen voor de zieke en zijn omgeving…

Bijgevolg heeft de praktijk van een groot deel van de katholieke geneesheren zich in die richting gekeerd. "Al sinds 1995, dus nog vóór de euthanasiewet, adviseren wij in een geval van onomkeerbare vegetatieve staat, dat de kunstmatige voedings- en vochttoedoening na een half jaar tot een jaar door de artsen kan worden stopgezet,” zegt Paul Schotsmans [3] van het Centrum voor Biomedische ethiek en recht van de Katholieke Universiteit van Leuven. Volgens de Belgische wet betreft het daar niet de euthanasie, maar wel het ‘laten sterven’. Volgens Schotsmans, gaat het in tegen Evangelium vitae en tegen de katholieke traditie te verbieden dat men zou ophouden met voeden en hydrateren.

- Een verlichtend voorbeeld van vrije keuze [4]

Het weigeren van de therapeutische hardnekkigheid is niet hetzelfde als de ‘passieve’ euthanasie.

Kardinaal Javier Lozano Barragan, ondervraagd door de Corriere della Sera om te weten wie de beslissing had genomen op 30 maart 2005 (Johannes-Paulus II is overleden op 2 april) de paus die zwaar ziek was niet te hospitaliseren, heeft geantwoord:

“Hij heeft me gevraagd: ‘Indien ge me naar Gemelli brengt, zal ik dan de mogelijkheid hebben om me te genezen?’ – Het antwoord was ‘neen’ – Dan heeft hij geantwoord: ‘Ik blijf hier, ik geef me over aan God’. – De paus heeft aan de dokters gevraagd: ‘Maar in Gemelli, kunnen ze me daar behandelingen toedienen om me te genezen? Neen? Wel bedankt dan, ik blijf in mijn appartement”.

Dit onderhoud biedt een antwoord aan twee Italiaanse geneesheren, die geen deel uitmaakten van de ploeg die de paus verzorgde en die getracht hebben in de dood van Johannes-Paulus II een “passieve euthanasie” te zien, ’t is te zeggen het achterwege laten van de aangepaste verzorging van een zieke. Kardinaal Barragan heeft eraan herinnerd dat te Kerk gekant blijft zowel tegen de euthanasie als tegen de therapeutische verbetenheid “met de opdracht met preciesheid te bepalen welke die onevenredige behandelingen zijn”.

- Verbijstering

Is men niet verplicht vast te stellen dat de interpretatie van deze ‘onevenredige behandelingen’ sterk veranderd is sinds het aantreden van Benedictus XVI?

Ziehier de antwoorden gegeven door de Congregatie van de Geloofsleer, als antwoord op de vragen gesteld door de Bisschoppenconferentie van de Verenigde Staten in verband met de kunstmatige voeding en hydratatie. Het document dateert van 1 augustus 2007 en werd ondertekend door de prefect van de Congregatie, William Kardinaal Levada.

Eerste vraag: Is het toedienen van voedsel en van water (langs natuurlijke of kunstmatige kanalen) aan een patiënt die zich in een “vegetatieve toestand” bevindt, tenzij deze voedingstoffen kunnen opgenomen worden door het lichaam van de patiënt of deze hem niet kunnen worden toegediend zonder een zware ontbering te veroorzaken op het fysisch vlak, moreel verplicht?

Antwoord: Ja. Het toedienen van voedsel en water, zelfs langs kunstmatige kanalen, is in algemene regel een gewoon en evenredig middel om het leven te behouden. Dit is dus verplicht in de mate en tot op het moment waarop het toont dat het zijn eigen finaliteit bereikt, die erin bestaat de patiënt te voeden en te hydrateren. Op die manier vermijdt men de pijnen en de dood die toe te schrijven zijn aan het gebrek aan voedsel en door uitdroging.

Tweede vraag: Mag men het voeden en het hydrateren onderbreken die langs kunstmatige kanalen toegediend worden aan een patiënt die in “een permanente vegetatieve staat” verkeert, wanneer bevoegde geneesheren met morele zekerheid van oordeel zijn dat de patiënt nooit meer tot bewustzijn zal komen?

Antwoord: Neen. Een patiënt die in “een permanente vegetatieve staat” verkeert is een persoon, met zijn fundamentele menselijke waardigheid, aan wie men dus de gewone en evenredige zorgen moet verstrekken, die, in algemene regel, het toedienen van water en van voeding omvatten, zelfs langs kunstmatige kanalen.

Paus Benedictus XVI heeft, tijdens een audiëntie, verleend aan de ondergetekende Kardinaal, de huidige antwoorden goedgekeurd, die beslist werden door de gewone Sessie van de Congregatie, en heeft de bekendmaking ervan bevolen.

Ziedaar waarom de positie van het Vaticaan in het recente geval van Eluana Englaro zo goed overeenstemde met de uitermate politieke positie van Berlusconi.

- De knoop van de kwestie

De actualiteit (zie de feiten waarvan sprake bij het begin) en vooral de manier waarop deze behandeld werd in de media, onderhoudt een grote verwarring tussen euthanasie en het stoppen van de onevenredige zorgen. De moeilijkheid van de theorie die therapeutische hardnekkigheid afwijst, is gelegen in het feit dat deze heel dicht het domein van de euthanasie benadert. Het feit van de machines uit te schakelen is dat euthanasie (en dus ‘moord’ in de ogen van de Kerk) of is dat een einde stellen aan een handeling die niet langer gerechtvaardigd is? Dat hangt af van de interpretatie gegeven aan de middelen en van de intentie.

Waarom zet de officiële Kerk (of eerder ‘het Vaticaan’), nadat er een evenwichtige, gerechtvaardigde, menselijke en bevredigende benadering was uitgewerkt, nu dan plots weer een stap achteruit? Zou het uit vrees zijn? Zou ze bang zijn voor mogelijke misbruiken? Bang om vertrouwen te stellen in de moreel inzicht en gevoel van de christenen, in hun verlicht geweten?

Ik geloof dat de vrees maar al te dikwijls een slechte raadgeefster is.

- En tot besluit…

Het weigeren van de therapeutische verbetenheid, zoals deze wordt voorgesteld in Evangelium vitae, lijkt me gerechtvaardigd, goed geargumenteerd, correct. Het is de toepassing ervan die ik wens voor mijn levenseinde en die wens wil ik vanaf nu reeds doen kennen aan de dokters en aan degene die in mijn naam zal kunnen spreken, wanneer ik, eventueel, ertoe niet meer in staat zal zijn.

Ook al verbiedt de Belgische wet expliciet de therapeutische verbetenheid (en gebiedt ze palliatieve zorgen te verstrekken aan elke zieke in terminale fase), is het ongetwijfeld zeer nuttig klaar en duidelijk mijn wil te laten kennen op dit gebied, om zo de oordeel van de dokters te verlichten bij hun praktische keuzes.

Jef Vleugels

[1Congregatie van de Geloofsleer, Verklaring over de euthanasie Jura et bona van 5 mei 1980, aangehaald in de encycliek ‘Evangelie van het leven’

[2Ibidem

[3Schotsmans is priester, doctor in de theologie, professor aan de faculteit van geneeskunde in Leuven, lid van de ‘International Association of Bioethics’ en lid van de Belgische raadplegende Commissie van bio-ethiek.

[4Tekst van Michel Janva, gevonden op Internet.


Homepagina | Contact | Overzicht van de site | | Statistieken van de site | Bezoekers : 2121 / 1154785

De activiteit van de site opvolgen nl  De activiteit van de site opvolgen België  De activiteit van de site opvolgen Hedendaags geloof   ?    |    titre sites syndiques OPML   ?

Site gebouwd met SPIP 3.0.28 + AHUNTSIC

Creative Commons License