De Paus gunstig voor een dialoogtheologie rond de Middellandse Zee

De Paus duidt twee “criteria” aan in dienst van een Kerk “die altijd meer de evangelisatie in het centrum plaatst” om de studies in theologie te vernieuwen : het Kerygma, ’t is te zeggen de getuigenis van de verrijzenis van de gekruisigde Jezus, en de dialoog met “al de menselijke instanties” ; die voor de Paus “een methode van het onderscheid maken en van de verkondiging van het Woord” vormt, gericht naar alle personen.

In diepe dialoog treden met de volken

Franciscus nodigt de studenten uit “ ’spirituele volkenkundigen’ van de ziel van de volken” te worden, met deze een diepe dialoog aan te gaan, zonder een geest van verovering, zonder bekeringsijver, zonder agressieve weerlegging, bevestigt hij, maar terwijl zij zich altijd volgzaam aan de Geest tonen, door te getuigen van de liefde van God tot het offer van zijn leven. De Paus citeert Charles de Foucauld als voorbeeld, de monniken van Tibhrine of Mgr. Claverie.

“De dialoog is geen magische formule” verzekert Franciscus, maar de theologie zal er alleen maar profijt kunnen uit halen om zich te vernieuwen.

De Paus pleit voor taal- en cultuurlessen in het Arabisch of het Hebreeuws in de universiteiten. Hij moedigt aan voor een vorming voor de dialoog met het Judaïsme “om zo beter onze relatie te beleven op religieus vlak”, en met de Islam. “Met de moslims, worden wij geroepen in dialoog te treden om de toekomst op te bouwen (…). Wij worden geroepen hen te beschouwen als onze partners om een vredevolle samenleving op te bouwen, ook al gebeuren er schokkerende gebeurtenissen die het werk zijn van fanatieke moslimgroepen”.

De Paus hoopt dat de praktijk van de dialoog zal toelaten “een grote tent van vrede” te ontplooien over het gebied rond de Middellandse Zee; een tent onder dewelke de verschillende zonen van Abraham kunnen leven in een wederzijds respect.

Bij de dageraad van het 3de millennium, heeft de Middellandse Zee nood aan “nieuwe en gedeelde verhalen (…) die hoop verwekken”, verklaart de Heilige Vader.

Zuivering van het geheugen

Als een diepe kerkelijke en historische inworteling noodzakelijk is, vraagt de Paus aan de universitairen los te komen van de naar zichzelf verwijzende en competitieve logica die soms bestaan in de schoot van de instellingen, om uit zichzelf te treden en uit hun voorrechten, om zich zo open te tonen voor de nieuwheden van de Geest, om de anderen tegemoet te treden, altijd vol medelijden. “Zonder innige verbondenheid en barmhartigheid, verliest de theologie niet alleen haar ziel maar verliest zij ook het inzicht en de bekwaamheid om de geschiedenis te interpreteren op een christelijke manier”, bevestigt Franciscus.

De Paus nodigt uit voor een werk van zuivering van het geheugen. Hij verwijst naar “de agressieve en oorlogzuchtige gedragingen die de manier van leven van de volken getekend hebben van volken die zich christen noemden in het gebied rond de Middellandse Zee”. De Paus vernoemt : “de koloniale praktijken”, “de rechtvaardigingen van oorlogen”, “de vervolgingen gedaan in naam van een godsdienst of met het voorwendsel van zuiverheid van ras of leer”. De Paus verzekert dat de dialoog en de luisterbereidheid, geleid door de barmhartigheid, “de kennis kunnen verrijken en een herlezing van deze pijnlijke geschiedenis, door uit contrast profetieën van vrede naar boven te halen die de Geest nooit gemist heeft op te wekken”.

De theologie die hoop verwekt

De Paus nodigt de theologen van rond de Middellandse Zee uit “een evangelisch netwerk” te scheppen in solidariteit met de “schipbreukelingen” van de geschiedenis. “Nu het westers christendom zoveel geleerd heeft uit de tekortkomingen en de fouten van het verleden, kan het terugkeren naar zijn bronnen, in de hoop te kunnen getuigen van de Blijde Boodschap”.

Voor de Paus, kan de theologie de Kerk en de burgerlijke maatschappij helpen terug op weg te gaan in gezelschap met al de schipbreukelingen, door de bevolking van het gebied rond de Middellandse Zee aan te moedigen “elke bekoring te verwerpen van herovering en van opgesloten te blijven in eigen identiteit” om een rechtvaardige en broederlijke samenleving op te bouwen.

De plicht van de theologie bestaat erin zich in overeenstemming te brengen met de verrezen Jezus en "de buitenwijken te bereiken, inbegrepen die van de geest”. De plicht komt de theologen toe de ontmoeting van de culturen te bevorderen met de bronnen van de Openbaring en van de Traditie maar, zo waarschuwt Franciscus, "de grote theologische synthesen van het verleden” zijn bronnen van kennis “die niet zonder meer mechanisch toegepast mogen worden op de actuele kwesties”. Het past er een schat van te maken en nieuwe wegen te vinden. Dankzij God, onderlijnt de Paus, “de primaire bronnen” van de theologie, namelijk het Woord van God en de Heilige Geest, zijn “onuitputtelijk en altijd vruchtbaar”. De Paus verdedigt “een theologisch Pinksteren” dat aan de vrouwen en de mannen van vandaag zou toelaten “in hun taal” een christelijke bezinning te beluisteren “die beantwoordt aan hun zoektocht naar de betekenis en van een vol leven”.

De barmhartigheid staat centraal

Om daartoe te komen, altijd weer vertrekken vanuit het Evangelie van de barmhartigheid, want “de theologie wordt geboren midden zeer concrete mensen”, zo acht Franciscus. Hij vraagt aan de theologen op de mensen midden de welke zij leven, “de blik en het hart van God” te werpen, anders gezegd een barmhartige liefde.

Zoals de pastoors, worden zij geroepen op hen de reuk van de kudde te dragen. “De barmhartigheid is geen pastoraal gedrag, maar de substantie zelf van het Evangelie”, onderlijnt de Paus die zo oproept naar de centrale positie ervan in alle universitaire disciplines : de dogmatiek, de moraal, de spiritualiteit, het recht, enz.

De Paus droomt van een theologie die “de uitdrukking zou zijn van een Kerk die een ‘hospitaal van het platte land’ is, die haar zending van heil en van genezing van de wereld zou beleven”.

Tegen het monolithisme (uit één steen gevormd), steunt de Paus een “theologische vrijheid”. Inderdaad, zo legt hij uit, zonder nieuwe wegen te experimenteren, zal men niets nieuws scheppen.

Statuut van de universiteiten, uurroosters van de lessen, lesmethodes… In de universiteiten, zo oordeelt Franciscus, moet alles in plaats gebracht worden om de deelname te begunstigen van een zo groot mogelijk aantal geïnteresseerde personen voor het onderwerp, meer bepaald de vrouwen, de leken of de religieuze zusters.

“Ik droom van een theologiefaculteit waar de innige verbondenheid van de verscheidenheden beleefd wordt, waar men een theologie van de dialoog en van de ontvankelijkheid in praktijk brengt (…), waar het theologisch zoeken in staat zou zijn een proces van inculturatie te bevorderen, wat weliswaar vermoeiend maar boeiend zou zijn”.

Na de apostolische constitutie ‘Veritatis Gaudium’, moet de theologie dus, voor de Paus, in dialoog zijn met de culturen en de godsdiensten om een vreedzame samenleving van de personen en van de volken op te bouwen.